In Engeland, waar aan het begin van de 19e eeuw de stoomtrein werd
uitgevonden, bleek het vervoer
over spoor een enorm succes. Andere landen in de westerse wereld
volgden het Engelse voorbeeld. De trein werd gezien als een van
de belangrijkste symbolen van de industriële revolutie en het
nieuwe transportmiddel werd vol enthousiasme binnengehaald. In ons
eigen land liet het nieuwe vervoermiddel wat langer op zich wachten.
Door onze goede waterwegen en een wat trage economische ontwikkeling
leek de behoefte aan de trein aanvankelijk wat minder groot.
Toch reed vanaf 1839 ook in Nederland de stoomtrein; in dat jaar
werd onze eerste spoorwegverbinding tussen Amsterdam en Haarlem
geopend. De trein zorgde voor een ware revolutie: reizen ging ineens
vier keer zo snel! Vooral in de tweede helft van de 19e eeuw breidde
het spoorweg-net zich gestaag uit. Eerst werden de grotere plaatsen
met elkaar verbonden, daarna kregen ook andere plaatsen hun toegang
tot het spoor. Rond 1930 beleefde het Nederlandse spoorwegnet zijn
hoogtepunt: 3500 kilometer spoorrails doorkruisten toen ons land.
Vanaf de jaren 1930 ondervonden de spoorwegen steeds meer concurrentie
van het wegvervoer, maar het hoofdspoorwegnet werd in de loop der
jaren niet veel kleiner. Anders dan het lokaalspoor, de interlokale
tram en het industriespoor, werd de auto het hoofdspoor niet fataal.
Het net van hoofdspoorlijnen, dat in de tweede helft van de 19e
eeuw werd aangelegd, is in hoofdzaak nog aanwezig. En ondanks veel
gehoorde klachten, heeft de trein nog altijd een belangrijke functie
in ons nationale vervoerssysteem!
Onderstaand worden schematisch enkele belangrijke ontwikkelingen
in de geschiedenis van het railvervoer op hoofdspoorlijnen weergegeven.
1886: Invoering draaistellen bij rijtuigen en locomotieven
1839: Opening eerste spoorlijn Amsterdam-Haarlem door de Hollandsche IJzeren Spoorweg-Maatschappij (HIJSM)
1855-1866: Het breedspoor (spoorwijdte van 2000 mm) wordt vervangen door normaalspoor (spoorwijdte van 1435).
1860: Wet op de aanleg van Staatsspoorwegen. Overheid neemt zelf de aanleg ter hand, maar de exploitatie van zo'n staatsspoorweg wordt uitbesteed.
1863: Oprichting particuliere Maatschappij tot exploitatie van Staatsspoorwegen (SS) en Nederlandsche Centraal Spoorweg-Maatschappij (NCS)
1866 e.v.: Introductie van locomotieven speciaal voor rangeerdiensten.
1870 e.v.: Industriële Revolutie brengt een ongekende ontwikkeling van het verkeer met zich mee, waarbij belangrijke economische centra door hoofdspoorlijnen met elkaar verbonden worden.
De onderstaande railmonumenten geven bij elkaar
een representatief beeld van enkele belangrijke ontwikkelingen in
de geschiedenis van het hoofdspoor in ons land.
