Onmisbare schakel in de stadsontwikkeling

In de tweede helft van de negentiende eeuw verscheen in diverse plaatsen de lokale tram als uitermate geschikt massavervoermiddel binnen de bebouwde kom. Vooral voor de grotere gemeenten bleek de tram een onmisbare schakel in de stadsontwikkeling.

In 1864 reed in Den Haag eerste tram in ons land, een tram die door door paarden werd getrokken. Vele steden volgden. Na 1900 werd de overstap gemaakt naar de elektrische tram en in de eerste helft van de twintigste eeuw was de lokale tram het meest gebruikte vervoermiddel. Tien steden hadden in die tijd een eigen tramnet.

Vanaf de jaren 1930 kreeg de lokale tram concurrentie van de autobus en het privé-vervoer. Alleen in en rond de grote steden rijden nu nog trams. Maar ze blijken nog altijd onmisbaar; in Amsterdam, in Rotterdam, in Utrecht en Den Haag, het stedelijk vervoer is er ondenkbaar zonder tram!

Onderstaand worden schematisch enkele belangrijke ontwikkelingen in de geschiedenis van het railvervoer op lokale tramlijnen weergegeven.

• 1864: Eerste tram in Nederland geopend: de lokale paardentramlijn Den Haag - Scheveningen
• 1870 e.v.: Industriële Revolutie en de hiermee samenhangende verstedelijking brengen een enorme ontwikkeling van het lokale verkeer met zich mee, waarin voor de tram een hoofdrol is weggelegd
• 1900 e.v.: Vervanging paardentrams door elektrische trams
• 1920: Wegvervoer komt op als concurrent van de tram, ook lokaal; resterende paardentrams worden vervangen door autobussen
• 1927: Regulering "wilde" busdiensten door vergunningenstelsel
• 1920-1940: Sterke stadsuitbreidingen (1920-'40 gordel), uitbreiding tramnetten en aanschaf (moderner) trammaterieel
• 1930-1940: Ook lokale elektrische trams worden steeds vaker vervangen door autobussen.
• 1940-1945: Tweede wereldoorlog; onder moeilijke omstandigheden moet veel vervoerd worden. In 1944 spoorwegstaking, waarbij ook het trampersoneel betrokken wordt.
• 1945-1960: In alle kleine en middelgrote plaatsen worden de tramdiensten opgeheven. Alleen in de drie grote steden blijven elektrische trams rijden.
• 1950: Wederopbouwperiode. Sterke stedelijke ontwikkeling; bouw naoorlogse uitbreidingswijken. In de drie grote steden volgt in verband hiermee sterke uitbreiding tramnet.
• 1950: Introductie nieuwe, moderne tramtypen (Gelede tram, PCC-car)
• 1950-1970: Ook in de drie grote steden vindt herbezinning plaats op de plaats van de tram in het openbaar vervoer; ontwikkeling van nieuwe visies op vervoer in stad en agglomeratie, waarin de lokale tram heeft afgedaan en vooral metro en autobus een rol spelen.
• 1970 e.v.: Herwaardering van de lokale tram komt op gang, met plaats voor de tram naast, of zelfs in plaats van, metro en autobus. Uitbreiding van stedelijk gebied gaat onverminderd door; nieuwe tramlijnen worden geopend, nieuw materieel in dienst.

Meer informatie over de lokale tram

• Een algemeen verhaal over de geschiedenis van de Nederlandse tram is te vinden in de Wikipedia. Zie in de Wikipedia ook een lemma over de tram in het algemeen.
• Een uitgebried verhaal over de tram in Nederland (lokaal en interlokaal) is te vinden op de website van de Tramweg Stichting.
• Over de ontwikkeling van de lokale tram in relatie tot de transporttrevolutie van de 19e eeuw is veel informatie te vinden in het standaadwerk 'Techniek in in Nederland in de 20e eeuw'.