Stoomlocomotief 13 maakte deel
uit van een serie locomotieven gebouwd voor de Staatsspoorwegen.
Ze werd in 1865 in gebruik genomen op het snel groeiende spoorwegnet
van deze Staatsspoorwegen. Uiteindelijk reden er 75 van dergelijke
locomotieven in ons land. Stoomlocomotief 13 is het enige bewaard
gebleven exemplaar van deze serie.
Nu is stoomlocomotief 13 nog de enige in zijn soort, maar je kon
er vroeger, vanaf 1865, veel van zien rondrijden. Het web van spoorwegen
door het land groeide snel in die tijd. Er waren dus ook meer treinen
nodig èn locomotieven om die treinen te trekken. Uiteindelijk
waren er 75 van.
De treinen reden er niet vanzelf. Iemand moest er voor zorgen dat
er rails werden aangelegd en dat stations en bruggen werden gebouwd.
Omdat het particulier initiatief in Nederland in de ogen van de
overheid het in de eerste helft van 19e eeuw teveel liet afweten,
ging de Nederlandse Staat er toe over, zelf de spoorlijnen aan te
leggen. Dat was nogal wat in de hoogtijdagen van het 'laisser-faire
denken' en de 'natchwakersstaat'. Er was menig pittige discussie
voor nodig om de "Wet op de aanleg van Staatsspoorwegen"
door het Parlement te krijgen.
Toch lukt het uiteindelijk in 1860 en in de jaren daarna werd de
aanleg van een uitgebreid spoorwegnet voortvarend ter hand genomen.
Uitbreiding vond plaats met lijnen tussen Arnhem en Deventer, Zutphen
en Hengelo en Maastricht en Venlo.
Maar de treinen ook zelf laten rijden, dat ging de overheid toch
te ver in die tijd. Daar werd een particulier bedrijf voor opgericht,
de Maatschappij tot Exploitatie
van Staatsspoorwegen (kortweg de 'Staatsspoor' of SS). De SS
had al enkele locomotieven in dienst maar besloot in 1865 tot de
aanschaf van een grote serie locomotieven van Engelse
makelij. Er werd, zoals in die tijd gebruikelijk was, bijzondere
aandacht besteed aan de vormgeving
van de locomotieven.
Voor comfort en de werkomstandigheden
van het personeel was echter nog maar weinig belangstelling; machinst
en stoker stonden op deze locomotieven, die toch relatief hoge snelheden
konden halen, gewoon in de open lucht! Alleen het 'brilletje' bood
enige bescherming. Later werd er wel wat meer machinstenhuis op
gezet.
Oorspronkelijk reden deze locomotieven zowel goederen- als reizigerstreinen.
Toen er modernere, zwaardere en snellere locomotieven kwamen, werden
ze meestal voor het mindere werk ingezet en zelfs als rangeerlocomotief.
In 1933 was het afgelopen met dit locomotieftype. De laatste werd
toen van de rails gehaald.
Stoomlocomotief 13 als Railmonument
Gelukkig werd één exemplaar bewaard voor het Nederlands
Spoorwegmuseum in Utrecht. Daar kan deze wel zeer "oudgediende"
nu bewonderd worden.
Stoomlocomotief SS 13 is met een A-status ingeschreven in het Nationaal
Register Railmonumenten.
De locomotief vertegenwoordigt een belangrijke ontwikkeling in de
geschiedenis van het Nederlandse railvervoer als representant van
de eerste grote serie locomotieven voor het zich snel uitbreidende
net van Staatsspoorwegen.
De stoomlocomotief is bovendien de unieke representant van een beeldbepalende
serie van 75 exemplaren, die gedurende zeventig jaar dienst deed
in grote delen van Nederland.